تفسیر آیه چهارم سوره البینه

و ما تفرق الذین اوتوا الکتاب الا من بعد ما جاءتهم البینه

آیه اول سوره که مى فرمود: (ما دست بردار از کفار اهل کتاب و مشرکین نیستیم تا حجت بر آنان تمام شود)، به کفرشان به نبوت رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم) و کتاب او، که متضمن دعوت حق او است اشاره مى کرد، و آیه مورد بحث به اختلافى که قبل از دعوت اسلامى داشتند اشاره مى کند، و در قرآن کریم در چند جا به این اختلاف اشاره شده، از آن جمله مى فرماید: (و ما اختلف الذین اوتوا الکتاب الا من بعد ما جاءهم العلم بغیا بینهم )، و از این قبیل آیاتى دیگر.

و منظور از آمدن بینه براى کفار همان بیانات کتب انبیاى گذشته اى است که در کتبشان آمده بود، و یا کلام انبیاى آنان در توضیح و تفسیر بیان الهى است، همچنان که در آیه زیر بینه را به همین دو قسم بیان تفسیر نموده، مى فرماید: (و لما جاء عیسى بالبینات قال قد جئتکم بالحکمه و لابین لکم بعض الذى تختلفون فیه فاتقوا اللّه و اطیعون ان اللّه هو ربى و ربکم فاعبدوه هذا صراط مستقیم فاختلف الاحزاب من بینهم ).

بیان اینکه کتب آسمانى براى عموم بشر آورده شده و آیه (و ما تفرق الذین اوتوا الکتاب...) حکایت حال مشرکین نیز هست

در اینجا ممکن است این سؤال پیش آید که : چرا در آیه مورد بحث متعرض اختلاف اهل کتاب در مذاهب خود شد، ولى اختلاف و تفرقه مشرکین و اعراضشان از دین توحید و انکارشان مساله رسالت را متعرض نگردید؟

در پاسخ مى گوییم : بعید نیست جمله (و ما تفرق الذین اوتوا الکتاب )، شامل مشرکین هم بشود، چون در آیه مورد بحث مى توانست بفرماید: (و ما تفرق اهل الکتاب الا من بعد...)، ولى به جاى جمله (اهل الکتاب ) جمله (الذین اوتوا الکتاب ) را آورد، و تفاوت بین این دو تعبیر بر کسى پوشیده نیست، چون تعبیر اهل کتاب در عرف قرآن تنها شامل یهود و نصارى و صابئان و مجوسیان، و یا تنها یهود و نصارى مى شود. ولى تعبیر دوم یعنى (آنانکه کتاب برایشان نازل شده )، شامل مشرکین هم مى شود، چون کتاب خدا براى عموم بشر نازل شده، و در قرآن کریم تصریح فرموده به اینکه خداى تعالى در اولین روز تشکیل اجتماع بشرى، و بروز اختلافهاى حیوانى در بینشان کتاب براى آنان نازل کرد، یعنى شریعت و قانونى بر ایشان تشریع کرد تا در اختلافهایى که در امور زندگى و حیوانیشان رخ مى دهد حکومت کند، ولى بشر بعد از آمدن شریعت هم آن اختلافهاى قبلى را در شریعت خدا سرایت دادند، با اینکه حق برایشان روشن شده و حجت بر آنان تمام گشته بود، پس به حکم این آیات، عموم بشر مشمول کتب آسمانى بوده و هستند، چیزى که هست در اثر اختلاف (ناشى از پیروى هواى نفس )، بشر چند طایفه شدند، بعضى ها به کلى فراموش کردند که کتابى از ناحیه آفریدگارشان برایشان نازل شده، و بعضى دیگر این معنا را از یاد نبردند و لیکن هواى نفس را در دین خدا رخنه داده، به دینى تحریف شده متدین شدند، طایفه اى دیگر دین خدا را بدون کم و کاست حفظ کرده، بدان متدین شدند، اینک یکى از آن آیات از نظر خواننده مى گذرد: (کان الناس امه واحده فبعث اللّه النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جاءتهم البینات بغیا بینهم، که تفسیرش ‍ گذشت.

و در این معنا است آیه اى دیگر که مى فرماید: (تلک الرسل فضلنا بعضهم... و لو شاء اللّه ما اقتتل الذین من بعدهم من بعد ما جاءتهم البینات و لکن اختلفوا فمنهم من امن و منهم من کفر).

و کوتاه سخن اینکه : جمله (الذین اوتوا الکتاب ) اعم از اهل کتاب است ، و بنابر این، جمله (و ما تفرق الذین اوتوا الکتاب...) شامل مشرکین مى شود، همانطور که شامل اهل کتاب مى شود.